Radio Kraków
RK Podcasty Pracują na Nobla

Pracują na Nobla


RSS Google Podcast

Podcasty

"Niech się spełnią" - reportaż Ewy Szkurłat

Nie dla każdego życzenia brzmią tak samo – słyszymy w spocie promującym ogólnopolską kampanię społeczną „Niech się spełnią”. Fundacja Wspólnota Nadziei chce pokazać, jak wygląda prawdziwe życie dorosłych osób ze spektrum autyzmu oraz ich rodzin. Z powodu braku bezpiecznych miejsc do życia ci, którzy nie są wystarczająco samodzielni, mogą liczyć wyłącznie na starzejących się rodziców – często chorych lub samotnie wychowujących swoje dzieci.

Prof. Marcin Szwed z Instytutu Psychologii UJ stypendystą programu Fullbrighta

To program umożliwiający osobom zatrudnionym w polskich instytucjach akademickich i naukowych realizację samodzielnych projektów badawczych lub badawczo-dydaktycznych w instytucji goszczącej w USA. Prof. M. Szwed będzie pracować przez 6 miesięcy w laboratorium prof. Christophera Baldassano na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku. Amerykański naukowiec jest wiodącym badaczem w dziedzinie badań mózgu opierających się na bodźcach naturalnych, tj. na filmach i grach wideo, a jego zespół opracował przełomowe metody analizy tego typu danych. Wykorzystując to, w jaki sposób nasze mózgi odpowiadają na bodźce naturalne, wspomniane metody mogą przyczynić się do odkrycia nieznanych dotychczas aspektów działania mózgu. - Zamierzam skorzystać z tych metod żeby zaatakować pytania, którymi zajmujemy się w moim zespole od lat. Na ile rozwój mózgu jest zaprogramowany, a na ile kształtuje go środowisko, doświadczenie? Badamy osoby niesłyszące i niewidome, które straciły kluczowe źródła doświadczenia zmysłowego. To głęboko zmieniło sposób pracy ich mózgów. Badając je, możemy zrozumieć siły, które kierują rozwojem mózgu. Podczas tego wyjazdu chcę nauczyć się narzędzi opracowanych przez zespół z Uniwersytetu Columbia i przywieźć je do Polski. Chcę, żeby stały się fundamentem tego, co będziemy robić w najbliższych latach - mówi prof. Marcin Szwed.

Smog wpływa na mózg

Oddychanie zatrutym powietrzem ma natychmiastowy i negatywny wpływ na dzieci w wieku szkolnym. Naukowcy z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w ciągu 3 lat przebadali ponad 700 uczniów i uczennic w wieku od dziesięciu do trzynastu lat. Grupa dzieci była reprezentatywna, zostały one wybrane losowo w miejscowościach tych regionów południowej Polski, które borykają się ze smogiem. Przebadano także grupę dzieci, u których zdiagnozowano ADHD. "Efekt, jaki udało się nam wychwycić, był prawie natychmiastowy. Zmiany były na tyle nagłe, że zaskoczyły nawet nas. ” – powiedział prof. Marcin Szwed, kierownik projektu „Neurosmog”.

Muzea marnują energię

Chcąc zapewnić dziełom sztuki dobry klimat czyli odpowiednią temperaturę i wilgotność powietrza, zużywają jej więcej niż szpitale. Wg badań krakowskich naukowców drogie i energochłonne sposoby ochrony drogocennych dzieł sztuki są zbędne. "Przebadaliśmy najstarsze dostępne próbki farb olejnych, powtórzyliśmy analizy sprzed trzydziestu lat, wykonane w laboratoriach w Stanach Zjednoczonych" - mówi prof. Łukasz Bratasz, kierownik zespołu naukowców z Instytutu Katalizy i Fizykochemii Powierzchni im. Jerzego Habera PAN w Krakowie . Zapobieganie zagrożeniom dla zbiorów muzealnych nie może odbywać się kosztem środowiska, temu służa badania z dziedziny dziedziny „heritage science”.

#nauka #heritagescience

Projekt IMBIO

Zbiory okazów flory i fauny z kraju i innych rejonów świata, kartoteki, dane bibliograficzne i niepublikowane oraz bazy danych. To wszystko znajdzie się w jednym, ogólnodostępnym miejscu. Powstanie system informatyczny, służący do zarządzania danymi. Będzie dokumentował stan bioróżnorodności w danym okresie i jest bardzo cenny dla nauki. Projekt pt. "Integracja i mobilizacja danych o różnorodności biotycznej Eukaryota w zasobach polskich instytucji naukowych (IMBIO)", finansowany jest przez Cyfrową Polskę. Powstał w ramach konsorcjum 18 instytucji naukowych, współpracujących w Krajowej Sieci Informacji o Bioróżnorodności (KSIB). Celem projektu jest otwarcie dostępu do danych naukowych w zasobach krajowych instytucji naukowych, dotyczących różnorodności biologicznej organizmów jądrowych. Z dr hab Stanisławem Knutelskim z Instytutu Zoologii i Badań Biomedycznych UJ rozmawiała Ewa Szkurłat.

Dieta chronionego ślimaka "pod lupą" naukowców

Naukowcy z Krakowa i Zakopanego pracują nad poznaniem diety rzadkiego gatunku ślimaka, występującego tylko na ok. 40 stanowiskach w Polsce. Poczwarówka jajowata (Vertigo moulinsiana) to rzadki i chroniony gatunek ślimaka lądowego, o którym wciąż niewiele wiadomo. Za jego pożywienie uważa się mikroskopijne grzyby, glony i bakterie porastające roślinność, na jakiej występuje. Poznanie diety tego chronionego gatunku, jest kluczowe dla zarządzania jego ochroną - powiedziała dr Anna Lipińska z Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. Badania są finansowane przez IOP PAN oraz PROJEKT LIFE17 NAT/PL/000018 pn. "Renaturyzacja śródlądowej delty rzeki Nidy".

Czy cyfryzacja zabija języki?

Cyfryzacja może się przyczynić do przetrwania, a nawet popularyzacji języków mniej znanych, umożliwiając stworzenie zainteresowanych nimi sieci wirtualnych i udostępnienie materiałów językowych - twierdzi prof. Tomasz Bąk - neurolog, wykładowca na wydziale lingwistyki Uniwersytetu w Edynburgu

Czy internet i sposób komunikacji jaki narzuca zmieni nasze normy językowe? Czy cyfryzacja zabija czy reanimuje języki?
Jakie zmiany w języku będą konsekwencją wprowadzenia nowych technologii i co zyskamy, a co stracimy w wyniku tych zmian
i czy powinniśmy oceniać wpływ cyfryzacji na nasz język w kategoriach zysku i straty?

Nowy superkomputer na AGH w Krakowie

W Krakowie zostanie uruchomiony kolejny superkomputer. Polska jest jednym z pięciu państw Unii Europejskiej, wybranych do instalacji systemu nowej generacji. Maszyna stanie w Akademickim centrum Komputerowym Cyfronet AGH. "Nowy system będzie dostępny dla szerokiego grona użytkowników europejskich reprezentujących środowisko naukowe, przemysł i sektor publiczny". - mówi Marek Magryś, zastępca Dyrektora ACK Cyfronet AGH ds. Komputerów Dużej Mocy

Projekt S.O.W.A

Pojawiają się znikąd, zaskakują bezszelestnym lotem. Ta umiejętność jest jednocześnie ich śmiertelną bronią, gdyż potencjalne ofiary nie słyszą nadlatującego zagrożenia. Sekret bezgłośnego lotu sów tkwi w piórach, których budowa nie przypomina piór innych ptaków. Koło naukowe "Sensor" z Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie wzięło sowę "na warsztat" . Badacze analizują czy mechanikę jej bezszelestnego lotu i strukturę piór można skopiować na użytek dronów. O projekcie S.O.W.A mówi dr inż. Krzysztof Lalik z AGH.

Grafen w medycynie regeneracyjnej

Nowoczesna inżynieria tkanki kostnej odchodzi od tradycyjnych metod leczenia i wprowadza innowacyjne podejście do regeneracji kości, wykorzystujące trójwymiarowe rusztowania tkankowe ściśle odwzorowujące naturalną macierz zewnątrzkomórkową. Dlaczego? Bo implanty wykonywane z metali nie mają odpowiednich właściwości bioaktywnych i antybakteryjnych. Na całe szczęście takie rusztowania można wytwarzać z wykorzystaniem szerokiej gamy materiałów: ceramiki, materiałów polimerowych stopów metali oraz kompozytów. Naukowcy z Instytutu Mikroelektroniki i Fotoniki sieci badawczej Łukasiewicz innowacyjnie wykorzystują grafen płatkowy. Mówi dr inż Adrian Chlanda.

Co mowią o nas nasze ścieki?

Pokaż swoje ścieki, a naukowcy powiedzą co zażywasz lub co się truje. Wstępne wyniki, prowadzonych od dwóch lat badań wskazują, że mieszkańcy Krakowa są narażeni na trujące wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne. Wchodzą one w skład zanieczyszczeń powietrza, pochodzą ze spalania paliw stałych i transportu. "Ścieki traktujemy jak zbiorczą próbkę moczu" - powiedziała prof. Katarzyna Styszko z Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

Jak rozpoznać deepfake?

Mogą wpływać na wyniki wyborów, eskalować konflikty i podsycać niepokoje społeczne. Na Politechnice Krakowskiej trwają prace nad wykrywaczem deepfake’ów w treściach wideo, audio i obrazach. To nieprawdziwe informacje, które rozprzestrzeniają się wirusowo zazwyczaj poprzez media społecznościowe bądź kanały medialne niezbyt dbające o weryfikację źródeł informacji. Mogą być narzędziem cyberprzestępstw, a także politycznych i społecznych manipulacji. Mówi prof. Michał Bereta

Czy wirusy rządzą światem?

Niektóre wirusy współcześnie dręczące człowieka są dla nas całkowicie nowe. Inne są słabo poznane i egzotyczne. Rinowirusy – główna przyczyna sezonowego przeziębienia, to starzy towarzysze człowieka. Szacuje się, ze każdy z nas spędzi w łóżku co najmniej rok życia z powodu przeziębienia. Hipokrates, lekarz ze starożytnej Grecji za przeziębienie obwiniał brak równowagi humorów, płynów wypełniających ciało. 2 tysiące lat później nasza wiedza o przyczynach przeziębienia wcale nie była pełniejsza. Naukowcy i lekarze zmagają się z wirusami od tysięcy lat. Z jednymi wygrywają, z innymi przegrywają. Szczepionki zawsze były ich dobrym sprzymierzeńcem.

Słowo „wirus” pierwotnie oznaczało albo życiodajna substancję, albo zabójczy jad – przypomina Carl Zimmer w książce "Planeta wirusów”.  Jego zdaniem w wypadku wirusów „kreacja i destrukcja tworzą jedno”.

Z dr hab.Szymonem Drobniakiem z UJ rozmawiała Ewa Szkurłat.

Projekt polskich studentów ostrzega kierowców przed wtargnięciem zwierząt na drogę

Projekt polskich studentów najlepszy w Europie! Sensideer to system inteligentnego ostrzegania o możliwości pojawienia się zwierząt w pobliżu leśnych odcinków dróg. Umożliwi kierowcom uniknięcie kolizji. “W Europie znajduje się blisko 100 tys. kilometrów dróg wysokiego ryzyka, na których dochodzi do wypadków (kolizji) z dzikimi zwierzętami, w których rocznie poszkodowanych zostaje co najmniej 30 tys. osób” - mówi Maciej Skorupski z Wydziału Inżynierii Materiałowej i Ceramiki Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

Choroba ukryta w głosie

Analiza mowy może pomóc w diagnostyce chorób neurodegeneracyjnych. Naukowcy dzięki rejestracji głosu mogą wychwycić pauzy, jego ściszenie czy spowolnienie, których ludzkie ucho nie jest w stanie usłyszeć. Do nagrań wykorzystywane są specjalistyczne mikrofony kierunkowe i smartfony z matrycami mikrofonowymi. Nawet prosta infekcja czy stan zapalny mają wpływ na długość fal naszego głosu - powiedziała dr Daria Hemmerling z Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

Badania metanu na Syberii

Dotychczasowe prognozy wykazywały, że gazy cieplarniane pochodzące z topnienia wiecznej zmarzliny do 2100 roku przyczynią się „jedynie” o około 0,2 stopnia Celsjusza do globalnego ocieplenia. To założenie będzie musiało być teraz zweryfikowane. Przesłanki ku temu dają badania przeprowadzone przez prof. Jarosława Majkę z AGH w Krakowie, prof. Nikolausa Froitzheima z Uniwersytetu w Bonn oraz dra. Dmitrija Zastrozhnova z Rosyjskiego Geologicznego Instytutu Badawczego z Sankt Petersburga.

Odkurzanie dzwonu czyli przegląd techniczny "Zygmunta"

Odkurzacz, woda z płynem do mycia i smar - dzwon "Zygmunt" potrzebuje również takich rzeczy, aby dobrze się prezentować i dumnie dzwonić To nie tylko narodowy artefakt, ale również mechanizm, który rządzi się swoimi prawami. Rządzą nim prawa fizyki, ulega warunkom atmosferycznym i wymaga - jak każde urządzenie - regularnej konserwacji. Jakich smarów potrzebuje? Ile śrub go podtrzymuje? O tym opowiada inż. Andrzej Bochniak - starszy dzwonnik i mechanik dzwonu.

Dr Sebastian Glatt - laureatem nagrody NCN

Zgłaszający do nagrody wskazali aż cztery główne osiągnięcia laureata: ustalenie struktury przestrzennej i mechanizmu działania kompleksu białkowego Elongator, opisanie mechanizmu modyfikacji tRNA przez kompleks elongatora, strukturalną i funkcjonalną charakterystykę eukariotycznych kompleksów modyfikujących tRNA, określenie struktury i funkcji składników kompleksu elongatora, a także powiązanie ich mutacji z powstawaniem zaburzeń neurorozwojowych i neurodegeneracyjnych. Dr hab. Sebastian Glatt ukończył studia i obronił doktorat na Uniwersytecie Wiedeńskim. Prowadził badania w Europejskim Laboratorium Biologii Molekularnej w Heidelbergu. Od 2015 pracuje w MCB UJ, kieruje także zespołem laboratoryjnym Cryo-EM przy Krajowym Centrum Kriomikroskopii Elektronowej. Zainicjował bardzo owocną współpracę z naukowcami z innych ośrodków w Polsce, Niemczech, Francji, Belgii, Szwajcarii i Australii.

Nagroda Narodowego Centrum Nauki za 2020 r.

NCN wręcza nagrody wybitnym młodym naukowcom w trzech dziedzinach: nauki humanistyczne, społeczne i o sztuce, nauki o życiu oraz nauki ścisłe i techniczne. Jednym z wyróżnionych, który otrzyma "Polskiego Nobla" jest prof. Wojciech Fendler z Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. Naukowiec bada ekspresję mikroRNA przez promieniowanie jonizujące i stara się ustalić bezpieczne i skuteczne dawki w radioterapii pacjentów cierpiących na choroby nowotworowe. Z prof. W. Fendlerem rozmawiała Joanna Gąska.

Narodowe Centrum Nauki ma 10 lat.

W ciągu dekady ogłosili 200 konkursów, przyznali ponad 23 tys. grantów i przekazali w ręce naukowców prawie 11 mld zł. 9 i 10 września Narodowe Centrum Nauki zacznie świętować swoje urodziny. Instytucja została powołana do wspierania działalności naukowej w zakresie badań podstawowych, czyli takich, których celem jest zdobywanie nowej wiedzy o podstawach zjawisk i obserwowalnych faktów, bez nastawienia na bezpośrednie zastosowanie komercyjne. Dlaczego warto wspierać badania podstawowe? Ewa Szkurłat zapytała o to prof. Zbigniewa Błockiego, dyrektora Narodowego Centrum Nauki
Więcej